opinions, analysis and interviews

La Repubblica - 10 Marzo 2017

http://www.repubblica.it/solidarieta/immigrazione/2017/03/10/news/chi_ce_l_ha_fatta-160249624/

Migranti, da lavapiatti a Croce d'Oro della Repubblica di Austria e consigliere di un primo ministro.

Fate Velaj autore di un romanzo autobiografico, "Kreutzanne", che racconta la storia di uno "che ce l’ha fatta"

 

di ANNA MARIA DE LUCA

 

ROMA - Fate Velaj, giovane albanese, sognava l’Italia. Ma alla fine scelse di emigrare in Austria. Arrivò attraversando il Kosovo nel 1991 in pantaloncini e maglietta, con 50 euro in tasca. Ora è internazionalmente conosciuto per i suoi meriti nella costruzione di ponti tra popoli – pluripremiato dal Parlamento europeo, dall’Austria e dell’Albania - e per la sua arte. Di fronte alla disperazione di migliaia e migliaia di migranti che ogni giorno tentano di sbarcare in Europa, ha deciso di raccontare, ventiquattro anni dopo, la sua esperienza da migrante che ce l’ha fatta. Da tre anni lavora come consigliere del Primo ministro albanese ma la strada è stata lunga e difficile.

Perché decise di non seguire il suo sogno di venire in Italia?
Emigrai dall’Albania nel '91. Era tutta la vita che sognavo l’Italia ma quando ho visto la grande quantità di persone che si dirigeva nel vostro Paese ho deciso che sarebbe stato più saggio puntare sull’Austria. Partii da solo perché mia moglie era al quarto anno di università ed era giusto che finisse gli studi prima di spostarsi in Austria.

Come fu il primo impatto?
Finii in un crocevia in montagna (da qui il nome del libro, Kreutzanne), con tre indicazioni: erano tre nomi di villaggi e si trovavano tutti a cinque chilometri dall’incrocio. Rimasi mezz’ora ad aspettare, fermo, sperando che arrivasse qualche auto a cui chiedere quale fosse il più grande centro abitato, ma non passò nessuno. Dopo 40 minuti di attesa inutile compresi dentro di me che avrei dovuto ristrutturare i miei sogni. Mi trovavo in una nuova realtà: non era l’Italia che sognavo ma una terra sconosciuta

E a quel punto cosa decise di fare?
Non sapevo dove ero e cosa sarebbe successo, non sapevo che strada avrei preso e conoscevo solo tre parole in tedesco che significavano “alt”, “attenzione” e “aiuto”. Mi sono fatto forza ed ho deciso: devo restare qui ed imparare la lingua e la cultura. E cosi studiai la letteratura tedesca, i grandi poeti della lingua di quel Paese e iniziai a cercare lavoro.

Che lavoro trovò?
Ha fatto il lavapiatti in un grande ristorante. Ne vado fiero, anche il Primo ministro inglese e Jennifer Lopez hanno detto che hanno fatto i lavapiatti. Poi cercai di cambiare e cosi andai a lavorare in una fabbrica, dove facevo tre turni. In contemporanea ripresi a dipingere. Vengo da una famiglia che ha studiato e volevo migliorare la mia condizione. Avevo sempre in mente l’unica indicazione che mi aveva dato mio padre prima di partire dall’Albania: “cerca di approfittare della cultura di questa gente”. Per questo ho voluto imparare tutto del mondo tedesco, anche se in tv continuavo a guardare solo la Rai perché sono cresciuto, dal primo respiro,  con mamma Rai sognando l’Italia, e non potevo farne a meno. Ed ho studiato all’università, a Vienna, art and cultural management

E cosi prese la via dell’arte e delle mostre
Si, ne ho inaugurato anche una anche a Roma lo scorso anno, nello spazio espositivo Canova 22: "Tra Fate e Fate" a cura di Rezarta Zaloshnja, un repertorio creativo che spazia tra pittura, fotografia e scrittura e dà vita ad un flusso di coscienza che risiede dentro di noi, dove il “tutto” è lo spazio vitale dell’ esplorazione, continua opportunità di approfondimento culturale, possibile scambio a livello sociale, politico, culturale ed artistico.

Qual è il passaggio che le sta più a cuore nel libro?
Quello dove racconto la perdita del primo bambino. Tre giorni prima che nascesse sognai qualcuno che mi diceva che non sarei diventato padre e cosi fu. Mia figlia nacque morta con il cesareo, in Austria. Una premonizione simile capitò a mio padre: mi raccontò infatti di aver visto in sogno sua madre che le diceva che mia figlia non sarebbe nata ma che due anni dopo avrei avuto una bambina. Ed andò esattamente cosi.

Cosa rappresenta per lei il crocevia da cui ha preso il nome il libro?
Il libro si chiama “Kreuztanne/Crocevia” e prende il nome dall'Hotel in cui si sistemavano gli immigrati provenienti dai paesi dell'Est Europa in Austria, negli anni '90. La coincidenza vuole, come maschera del destino, che questo hotel si ponga, geograficamente parlando, nell’incrocio “confinante” di tre cittadine differenti; ironia e sorte di un crocevia nel cammino del destino. In questo caso, tale sorte ha tracciato la sottile e labile linea di incontro tra l'uomo e l'artista.

E poi iniziò a lavorare per il governo
Si, dopo aver aperto diverse grandi mostre ed esser diventato noto nel mondo dell’arte, iniziai a lavorare  per il governo austriaco, nel 2000, come costruttore di ponti per la cultura tra i popoli. Dopo l’11 settembre misi in campo con il ministro della cultura egiziano uno scambio tra Danubio e il Nilo, con una grande mostra al Cairo e a Vienna e cosi via. Nel 2004, nel palazzo presidenziale rumeno.

Cosa pensa di quanto sta accadendo con gli immigrati?
Quando iniziai a vedere nelle televisioni italiane, albanesi, austriache e tedesche grandi carovane di profughi decisi che dovevo far vedere alla mia famiglia dove iniziò la mia storia. Andammo in quel crocevia, con piccolo albergo, dove mi ero ritrovato, solo e senza conoscere la lingua, 24 anni prima. Portammo regali per i bambini siriani. Ci tenevo a dire ai miei figli: io ero uno di loro, ero uno dei migranti dei paesi ex comunisti. Poi andai a casa e iniziai a scrivere il romanzo

Quanto impiegò?
Solo due settimane e mezzo, era una vera e forte esigenza scriverlo. Ho iniziato il 27 luglio ed ho finito il 10 agosto, sono circa duecento pagine. In Albania sta circolando molto, l’ho scritto come un paesaggio: è stata la mia reazione ai fatti che stanno accadendo in questi giorni. E’una prosa piena di metafora

Vuole essere un messaggio di speranza per chi emigra?
Si, io ce l’ho fatta e con la mia storia dimostro che è possibile farcela. Reagire con una retrospettiva alla tragedia dei migranti è una scelta molto personale: volevo raccontare un viaggio chiamato vita, la voglia di farcela, di integrarsi, di conquistare il mondo culturale del Paese nel quale si sceglie di vivere. Chi emigra non deve perdere la propria cultura ma deve collegarla a quella del luogo in cui si trova

Cosa può consigliare a chi emigra oggi?
Non
 puoi vivere in Italia con la mentalità siriana o bosniaca. Se scegli un Paese europeo, devi vivere con la mentalità europea. Diceva Paul Valery che è europeo tutto ciò che è significato da tre ponti: Gersualemme, Atene e Roma.

 

Emigranti, nga  pjatalarës te Kryqi i Artë i Republikës së Austrisë dhe Kshëilltar i një Kryeministri.

Fate Velaj është autor i romanit autobiografik “Kreuztanne“, që tregon historinë e “njërit që ja ka dalë në jetë“.

Nga  Anna Maria de Luca

ROMA - Fate Velaj, një i ri shqiptar, ëndërronte Italinë. Por në fund zgjodhi të emigronte në Austri. Në vitin 1991 mbërriti atje duke kaluar nëpër Kosovë vetëm me një bluzë e pantallona të shkurtra si dhe me 50 euro në xhep. Tani është ndërkombëtarisht i njojtur për meritat e tij në ndërtimin e urave midis popujve – i shumëvlerësuar nga Parlamenti Evropian, nga Austria dhe nga Shqipëria – ashtu si dhe për artin e tij. Përballë dëshpërimit të mijëra e mijëra emigrantëve që çdo ditë tentojnë të zbarkojnë në Evropë, vendosi të rrëfejë, 24 vite më pas, eksperiencën e emigrantit që ja doli.

Prej tre vitesh punon si Këshilltar i  Kryeministrit të Shqipërisë por rruga e tij ka qenë e gjatë dhe tejet e vështirë.

Përse vendose të mos ndjekësh ëndrrën për të ardhur në Itali?

Emigrova nga Shqipëria në vitin 1991. Përgjatë gjithë jetës ëndërroja Italinë por kur pash numrin e madh të njerëzve që shkonte drejt portit e drejtohej për në vendin tuaj, vendosa që do të ishte më e arsyeshme të synoje Austrinë. U nisa vetëm sepse nusja ime ishte në vitin e katërt të Universitetit dhe duhej t’i përfundonte  studimet përpara se të bashkohej me mua në Austri.

Cili ishte impakti i parë ?

Përfundova në një kryqëzim, diku në majën e një mali (prej ku merr emrin edhe romani, Kreuztanne), me tre tabela drejtimesh, që tregonin tre emra fshatrash e që të gjitha gjendeshin me pesë kilometra largësi nga kryqëzimi. Qëndrova gjysëm ore duke pritur, pa lëvizur, me shpresën se do të arrinte ndonjë makinë nga ku mund të kuptoja se nga cili drejtim ishte qendra më e madhe e banuar, por nuk  kaloi asnjë. Pas 40 minutash pritje të kotë brendra meje, e kuptova se do më duhej të ristrukturoja ëndërrat e mia. Gjendesha në një realitet të ri: nuk ishte Italia që ëndërroja, as metropolet por diku, në një vend të panjojtur.

Dhe në atë moment, çfarë vendose të bëje?

Nuk e dija se ku isha dhe çfarë do të ndodhte me mua, nuk dija se në cilën nga ato tre rrugë do të nisja rrugëtimin dhe,  nga gjuha gjermane dija vetëm tre fjalë, kuptimi i të cilave ishte “ndal“, “kujdes“, dhe “ndihmë“. I dhashë forcë vetes dhe vendosa: duhet të qëndroj këtu, të mësoj kush janë këta njerëz, kush është gjuha dhe kultura e tyre. Dhe kështu studiova letërsinë gjermane, poetët e mëdhenj të gjuhës së tyre dhe çdo gjë tjetër të atij vendi dhe më pas, fillova të kërkoj punë.

Dhe, çfarë pune gjete ?

Fillimisht, punova si pjatalarës, diku, në një restorant të madh. Jam krenar për çdo punë që më është dashur të kryhej, madje, edhe një kryeministër anglez si  dhe Jennifer Lopez kanë thënë se filliisht, kanë punuar si pjatalarës. Më pas kërkova të ndryshoja punën e kështu shkova të punoj në një fabrikë, dhe punova me tre turne. Njëkohësisht rifillova të pikturoj. Vij prej një familje ku gati të gjithë kanë studiuar dhe dëshiroja të përmirësoja të ardhmen time. Gjithmonë kisha ndërmend vetëm orientimin që më kishte dhënë im atë përpara se të largohesha nga Shqipëria : “mundohu të përfitosh nga kultura e atyre njerzëve“. Kjo ishte dhe arsyeja që shtynte të mësoja gjithshka nga bota gjermane, edhe pse në televizor vijoja të shikoja vetëm Rai’n sepse, siç thashë, jam rritur me të, qysh nga frymëmarrja e parë, shoh “mama Rai-n” duke ëndërruar Italinë, e nuk mund të hiqja dorë. Më vonë studiova në Universitetin e Vjenës për art dhe menaxhim kulturore.

Dhe kështu filluat rrugën e artit dhe të ekspozitave ...

Po, inaugurova edhe një në Romë vitin e shkuar, në hapësirën ekspozitive “Canova 22” të cilën e quajta "midis Fates dhe Fates" me kuratore Rezarta Zaloshnja, ku u paraqita me një repertor të krijuar midis pikturës, fotografisë dhe shkrimit, të cilat i japin jetë fluksit të ndërgjegjs që gjendet brenda nesh, ku “gjithçka“, është hapësira jetësore e eksplorimit dhe e vazhdimësisë, si një shkëmbim i mundshëm në nivel social, politik, kulturor dhe artistik.

Cila pjesë e librit është më e rëndësishme për ty?

Ajo në të cilën tregoj mbi humbjen e fëmijës së parë. Tre ditë para lindjes, pashë në ëndërr një grua që më thoshte se nuk do të bëhesha baba mbasi fëmija do të vdiste, dhe në fakt, kështu ndodhi. Ime bijë lindi e vdekur, në Austri. Një ëndërr të tillë paralajmëruese kishte parë dhe im atë, në Vlorë dhe më vonë më tregoi se ato ditë, në një ëndërr, kishte parë nënën e tij që i thoshte se ime bijë nuk do të lindte por që, dy vite më vonë, do të kisha një tjetër vajzë. Dhe saktësisht kështu ndodhi.

Çfarë përfaqëson për ju kryqëzimi nga i cili ka marrë emrin romani ?

Libri titullohet “Kreuztanne/Udhëkryqi“ dhe e merr emrin nga Hoteli në të cilin akomodoheshin emigrantët që vinin nga vendet e Europës Lindore në Austri, aty nga vitet 1990. Rastësia deshi, ashtu siç e përcaktoi dhe fati, që ky hotel të gjendej, gjeografikisht, në kryqëzimin “kufizues“ të tre qytezave të ndryshme, ironi dhe fat ky kryqëzim në rrugëtimin e fatit tim. Në këtë rast, ky fat i tillë përcaktoi dhe vijën e hollë dhe të brishtë të takimit midis njeriut dhe artistit.

Dhe më pas filluat të punonit për qeverinë austriake

Po, pasi hapa ekspozita të mëdha dhe pasi u njojta në botën e artit, fillova të punoja për projektet e qeverisë austriake, qysh nga viti 2000, si ndërtues urash kulturore midis popujve.

Pas 11 Shtatorit u ftova nga Ministria e Kulturës së Egjiptit për një shkëmbim kulturash “midis Danubit dhe Nilit”, me një ekspozitë të madhe në Kajro dhe Vjenë. Në 2004, zhvilluam aktivitet në pallatin presidencial rumun, e kështu me radhë nga një shtet në tjetrin.

 

Ç’mendim ke për gjithë ato që po ndodhin me emigrantët ?

Kur fillova të shikoj nëpër televizionet italiane, shqiptare, austriake e gjermane karvane të mëdha me emigrantë, mendova se kishte ardhur koha t’i tregoja edhe njëherë familjes time se nga ku filloi historia ime. Shkuam në atë kryqëzim, me hotelin e vogël pranë, në të cilin,  24 vite më parë, u gjenda i vetëm dhe pa ditur as gjuhën. Çuam dhurata për fëmijët sirianë. Ju thosha fëmijëve të mij se dhe unë kam qenë njëri prej tyre, njëri prej emigrantëve nga vendet ish komuniste. Më pas shkova në shtëpi dhe fillova të shkruaja romanin.

Sa kohë zgjati shkrimi i tij ?

Vetëm dy javë e gjysëm. Ishte vërtetë një domosdoshmëri e fortë brenda meje ta shkruaja atë. E fillova më 27 Korrik 2015 dhe e përfundova në 10 Gusht, përreth treqind faqe. E shkrova si të pikturoja një peisazh, si një prozë plotë metafora. Ishte reagimi im ndaj fakteve që po ndodhnin përgjatë atyre ditëve. Në Shqipëri romani po qarkullon shumë mirë.

Do të jetë ky libër një mesazh shprese për kë emigron ?

Po. Unë ja dola dhe me historinë time tregoj se mund t’ja dalësh. Te reagosh me një retrospektivë ndaj tragjedisë së emigrantëve është një zgjedhje shumë personale: doja të rrëfeja një udhëtim të quajtur jetë, dëshirën për t’ja dalë, të integrohesh, të fitosh botën kulturore të vendit në të cilin zgjedh të jetosh. Kush emigron nuk duhet të humbasë kulturën e vetë por duhet ta lidhë me atë të vendit në të cilin ndodhet.

Ç’këshillë mund tu japësh atyre që emigrojnë sot ?

 

Nuk mund të jetosh në Itali me mentalitet siriani apo boshnjaku. Nëse zgjedh një vend europian, duhet të jetosh me mentalitetin europian. Paul Valery thoshte se evropiane është ajo që përfaqësohet dhe gjendet midis tre urave: Jeruzalem, Athinë dhe Romë.